Kahramanın yolculuğu öykü yapısı : Türk sözlü anlatı geleneği ve Yavuz Turgul senaryoları üzerine bir inceleme

Abstract

İnsanoğlunun uygarlık tarihi boyunca anlattığı farklı öyküleri inceleyen araştırmacılar "kahramanın yolculuğu" olarak adlandırılan ortak bir öykü yapısının bulunduğu sonucuna ulaşmışlardır. İnsanoğlunun yaşadığı ortak deneyimlerden ve bilinçdışında biriktirdiği sayısız simgeden beslenen bu öykü yapısının temel ilkelerini özellikle masal, efsane, destan ve halk öyküleri gibi sözlü anlatı türlerini çözümleyerek belirleyen araştırmacılar, uygulamalannı günümüzde öykü anlatmanın yaygın bir biçimi olan sinema alanına da taşımışlar ve bu yapıdan yaralanan filmlerin izleyici ile etkili bir iletişim kurup, başarılı olduklannı ortaya koymuşlardır. Türk halk edebiyatının son derece zengin olmasına ve sözlü anlatı geleneğine ait öğelerin sinemada öykü anlatımına rehberlik edebileceğine ilişkin "kahramanın yolculuğu" gibi kuramsal çalışmalann bulunmasına karşın, Türk sinernasında uzun yıllar boyunca tartışılmış, fakat çözümlenmemiş bir senaryo sorununun bulunması bu araştırmanın yapılmasına neden olan temel problem olarak belirmektedir. Dolayısıyla, "kahramanın yolculuğu" öykü yapısı önce Türk sözlü anlatı geleneğinin örneklerinde, sonra da başarılı olduğu kabul edilen Türk filmlerinde sorgulanmış ve edinilen bulgulara göre "kahramanın yolculuğu" öykü yapısının Türk sinemasında varolduğu ileri sürülen senaryo sorununun yapısal olarak çözümlenmesinde rehber görevi üstlenebilecek bir araç olup olamayacağına yönelik verilere ulaşılmıştır. Çalışmanın ilk aşamasında, "kahramanın yolculuğu" örnekçesi kullanılarak dünyadaki en kapsamlı Türk sözlü anlatı arşivi olarak kabul edilen Texas Tech Universitesi'ndeki ATON (Archive of Turkish Oral Narrative) arşivinden seçilen öyküler çözümlenmiştir. Böylece, çok değişik kültürlere ya da tarihin uzak dönemlerine ait olsalar da, bütün öykülerde ortak bir yolculuk motifinin bulunduğu savıTürk sözlü anlatı geleneğine ait örnekler üzerinde sınanmıştır. İkinci aşamada ise senaryo yazarlığını Yavuz Turgul'un yaptığı, sinema alanında uzman kişiler tarafından festivalIerde ödüllendirilmiş, edindiği gişe geliri ile rekorlar kırmış ve ulaştığı izleyici sayısından beğeni kazandığı belli olan filmler aynı yöntemle çözümlenmiştir. Böylece, Türk sinernasında başarılı olduğu kabul edilen ve senaryo sorunlarını büyük ölçüde aştığı düşünülen sinema yapıtlarında genelde sözlü anlatı geleneğine, özelde ise "kahramanın yolculuğu" öykü yapısına ait öğelere rastlanıldığı görülmüştür. Sonuç olarak, incelenen bu öykü yapısının Türk sinemasındaki senaryo sorununun çözümlenmesinde rehber görevi üstlenebilecek bir araç olabileceğine yönelik bulgulara ulaşılmıştır. Türk sinemasına ait senaryo sorunun, Türk sözlü anlatı geleneğinin rehberliğinde çözülebileceğinin bulgularını içeren bu araştırma, aslında sinemada öykü yapısına ilişkin evrensel bir sorunun yerel değerlerden hareketle çözülebileceğini önermektedir. Araştırmanın hem sinema ve televizyon alanında çalışan senaryo yazarlarına, hem de bu alana yönelik eğitim görenlere kuramsal temelleri ve uygulamaya yönelik sonuçlan olan yapısal bir rehber görevi sağlaması düşünülmektedir.