Klasik Doğu ve Batı Türk Edebiyatlarında Bildirme Ekinin Yeri Meselesi

Abstract

Doğu'da (Türkistan) ve Batı'da (Anadolu) gelişen Klasik Türk Edebiyatı'nda bildirme ekinin kullanımının çoklukla 3. teklik şahısta seyrek de olsa diğer şahıslarda sorunlu olduğu görülmektedir. İlk bakışta sorun, her iki Türk Edebiyatının en çok etkilendiği dil olan Farsçada da benzer yapının bulunmasından kaynaklanıyor gibi görünmektedir. Ancak Türkçede bildirme ekinin en işlek biçiminin geçmişte aslında bağımsız bir biçimbirim olan tur- fiilinin geniş zaman çekimi olan turur'a dayanması ve bu biçimbirimin Kazak Türkçesindeki benzer kullanımı sorunun Türkçenin kendi gelişiminden kaynaklandığını göstermektedir. Başlangıçta bağımsız biçimbirim olan turur zamanla ekleşerek bağımlı biçimbirime dönüşmüştür. Bilindiği gibi şiir dilinde vezin ve kafiye keyfiyeti, Türkçe unsur dizilişlerinin dışına çıkan kullanımları ortaya çıkarmaktadır. Bu iki özellik yani bildirme ekinin aslında bağımsız biçimbirimden bağımlı biçimbirime dönüşmesi ve şiir dilinin özellikleri Klasik Türk şiir dilinde sorunlu bir kullanışa yol açtığı görünmektedir

The use of the copula in third person in general and infrequently in other persons is problematic in the Classical Turkic literature which had developed in the East (Turkestan) and in the West (Anatolia). At first view the problem seems to generate from Persian, which has a similar structure and is the influence over both Turkic literatures. However, the fact that the most productive form of the copula is based on the aorist of the verb tur- `to stand`, which used to be a free morpheme in the past and the use of a similar morpheme in Kazakh Turkic display that the problem arises from the internal development of Turkic. turur, which initially was a free morpheme has become a bound morpheme in the course of time. As it I known the arbitrariness caused by meter and rhyme in poetry has introduced deviations in Turkic syntax. These two characteristics i.e. transformation of the copula from a free morpheme to a bound morpheme and the characteristics of poetical language, have entailed a problematic use in classical Turkic poetical language