“Teşbîh” ve “İstiâre”nin belâgat kitaplarındaki görünümü üzerine

Abstract

Muhataba göre açık ve kusursuz bir söylem geliştirmenin kurallarını inceleyen belâgat, “meânî, beyân ve bedî?” olmak üzere üçe ayrılır. Meânî, sözün yerinde kullanılması için gerekli kuralları, beyân ile bedî? ise edebî sanatlar genel başlığı altında görülen anlam ve söz sanatlarını içerir. Anlam sanatları içinde yer alan teşbîh ve teşbîhten doğan mecâzlar yani istiâre türleri, günlük konuşma ve yazı dilinin önemli unsurlarını oluşturmaktadır. Bu makalede öncelikle belâgatin Arap, Fars ve Türk edebiyatlarındaki gelişiminden kısaca söz edilecek, daha sonra Kaz- vînî’nin Telhîs’inden başlanarak çoğu Tanzimat sonrasında Türkçe olarak kaleme alınmış on bir belâgat kitabının “teşbîh” ve “istiâre” hakkında yapılmış tarif ve tasnifleri sistemli bir biçimde ortaya konarak topluca değerlendirilecek; sonuç kısmında da küçük bir tartışma açılacaktır.

Rhetoric which examines rules of developing clear and precise discourse is divided into three groups: meâni, beyân and bedi”. Me'âni includes principles for the correct usage of word. Beyân” and bediʽ” contains subjects of the figurative language. Teşbih” and ty- pes of istiâre” which mean figures from getting teşbih” in literary style are the important elements of spoken and written language/discourse. First of all, the development of rhetoric in Arabian, Persian and Turkish literatures will be mentioned briefly. Secondly, describing and classifying about teşbih” and istiâre” of eleven rhetoric books -beginning from Kazvini's Telhis- which were written after the Tanzimat will be brought up in a systematic manner and evaluate collectively. Finally, problems will be discussed.