Mustafa Zihni Paşa'nın hayatı ve siyasi görüşleri

Abstract

Bu çalışmada son dönem Osmanlı devlet adamlarından Babanzade Mustafa Zihni Paşa’nın (1850-1929) biyografisi ele alınmıştır. Babanzade Mustafa Zihni Paşa, Osmanlı Devleti’nin son dönemi ile Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk döneminin düşünürleri arasında, ailesinden kendisi gibi önemli kişileri yetiştirmiş bir idarecidir. II. Abdülhamid Dönemi’nin son yıllarından Mehmed Vahideddin dönemine kadar Osmanlı sosyal, askeri, idarî ve siyasî gibi birtakım alanlarda reform süreci yani daha genel olarak bir dönemin arka planı anlatılmaktadır. Zihni Paşa, Osmanlı tarihinde bilhassa yaşadığı dönem olan XIX. yüzyılın ikinci yarısı ve XX. yüzyılın ilk yarısında idarecilik hayatında önemli bir yere sahiptir. XX. yüzyılın ilk yarısında başlayan Osmanlı- Balkan Savaşı’nın yaklaştığı bir zamanda savaşa girilmemesi gerektiğini zira Osmanlının savaşı kazanacak askeri gücünün olmadığı konusunda görüş bildirerek Osmanlı-Balkan savaşlarına dikkat çekmiştir. Zihni Paşa, memuriyet hayatına ilk önce Bağdat’ta, Bağdat defter-i hakanî (tapu dairesi) ve mektubi kalemi’nde görev yaparak başlamıştır. Daha sonra Midhat Paşa’nın Bağdat valiliği sırasında onun mühürdarlığını yaparak tanınmaya başlamıştır. Trablusşam, Bolu, Gümüşhane, Berat, Antalya, Burdur gibi çeşitli yerlerinde mutasarrıflık; Adana, Yanya ve Hicaz gibi yerlerde de valilik görevlerinde bulunmuştur. Her ne kadar kendisi ve özellikle Babanzade ismiyle tanınan oğulları, dönemin hükümetleri tarafından ikinci plana itilmiş olsalar da, sadece devlet idaresi değil aynı zamanda düşünce hayatımıza da önemli etkilerde bulunmuş kişilerdir. Bağdatlı olmaları dolayısıyla doğu toplumları ve kültürlerini yakından tanıyan Babanzadeler, batı dilleri ve felsefesini iyi bilen ancak yaşam tarzları ve ileri sürdükleri fikirlerde bunlardan etkilenmeyen fikir adamları olarak tanınmaktadırlar. Öte yandan Mustafa Zihni Paşa, Bolu’da mutasarrıf olduğu sıralarda hilafetin Osmanlı Devletine devredilmesinin doğru olmadığına ilişkin bir fikir beyan etmesi nedeniyle Kastamonu’ya sürülmüştür. Ayrıca “İslam’da Hilafet” adlı eserinde ise halifeliğin meşveret ve icma’ya dayanması gerektiğini yani oy ile akamına getirilmesi gerektiğini yazdığı için Adana valisi iken görevinden alınarak sürgüne gönderilmiştir. Mustafa Zihni Paşa, zeki ve dengeci kişiliğiyle iyi bir idarecilik sergileyerek devletin önemli sorunlarını çözüme kavuşturmasında kayda değer başarılar sağlamıştır. Islahatların yoğun olduğu XIX. yüzyılda gelenekselci bir tutum sergileyen Zihni Paşa, devlet adamlığı ve bilhassa din ve ahlak konusundaki yapıtları ile Osmanlı tarihinde farklı bir idareci portresi çizmiştir. “Mustafa Zihni Paşa’nın Hayatı ve Siyasî Görüşleri” isimli bu çalışma, Zihni Paşa’nın hayatını, ailesini, görevlerini ve faaliyet alanlarını merkeze almıştır. Çalışma hazırlanırken Zihni Paşa’nın biyografisinin, düşünce dünyasının ve siyaset anlayışının ortaya çıkarılması amacı esas alınmıştır.