Etkileşime dayalı erken eğitim programı'nın (EDEP) gelişimsel yetersizliğe sahip çocuklar ve anneleri üzerindeki etkililiği

Abstract

Özellikle erken çocukluk döneminde çocukların gelişimlerini en çok ev ortamında ebeveynleriyle etkileşimleri sırasında öğrendikleri etkilemektedir (Sheldon, 1986). National Autism Center (Ulusal Otizm Merkezi) 2009 raporunda ebeveyn-çocuk etkileşimine dayalı Etkileşime Dayalı Erken Eğitim Programı’nın (EDEP) ve benzeri programların etkililiğine yönelik sınırlı sayıda araştırmanın yapıldığı belirtilmiştir. Ayrıca, Türkiye`de gelişimsel yetersizliğe sahip çocuklara ve bunların birincil bakıcılarına, özellikle annelerine yönelik bilimsel dayanaklı erken özel eğitim programlarının sınırlı sayıda (örn., Küçük Adımlar, OÇİDEP, PORTAGE) olduğu göz önüne alındığında, yeni programlara gereksinim olduğu gözlenmektedir. Bu gereksinimlerden hareketle, EDEP, gelişimsel yetersizliğe sahip çocukların ve annelerinin etkileşimsel davranışları ve çocukların gelişimi (kişisel-sosyal, dil ve bilişsel becerileri) üzerindeki etkilerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Ayrıca EDEP`iuygulayan annelerin EDEP`in kullanımı konusundaki görüşleri de belirlenmiştir. Çalışma, Eskişehir Rehberlik ve Araştırma Merkezine tanılama amaçlı gelen ve Kütahya ilinde bir özel eğitim ve rehabilitasyon merkezine devam eden, Down Sendromu (n=6), orta düzeyde zihinsel yetersizliğe (n=4) ve otistik bozukluğa sahip (n=9) 0–6 yaş aralığındaki 19 çocuk ve bu çocukların anneleri ile yürütülmüştür. Araştırmada, öntest-sontest kontrol gruplu desen kullanılmıştır. Araştırma aynı zamanda nitel ve nicel verilerin kullanıldığıkarışık desen (mixed method) özelliklerini de yansıtmaktadır. Çalışmada anne ve çocuklara ilişkin kişisel veriler, bilgi formu ile toplanmıştır. Annelerin çocukları ile etkileşimleri ortalama 15 dakikalık serbest oyun bağlamında video kaydına alındıktan sonra, videolar Ebeveyn Davranışını Değerlendirme Ölçeği Türkçe Versiyonu (EDDÖ-TV) ve Çocuk Davranışını Değerlendirme Ölçeği-Türkçe Versiyonu (ÇDDÖ-TV) ile bağımsız iki gözlemci tarafından analiz edilmiştir. Araştırmada gözlemciler arası güvenirlik ve uygulama güvenirliği verileri toplanmış ve yüksek güvenirlik bulguları elde edilmiştir. Çocukların bilişsel, dil ve sosyal-duygusal gelişim alanlarına ilişkin veriler Denver Gelişimsel Tarama Testi-II (kişisel-sosyal, dil) ve Ankara Gelişim Tarama Envanteri (dil-bilişsel beceriler) ile toplanmıştır. Ayrıca EDEP`i uygulayan annelerin EDEP`in etkileri ve kullanımı konusundaki görüşlerini almak için yarı-yapılandırılmış görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Çocukların ve annelerin etkileşimsel davranışları ve çocukların gelişimine ilişkin elde edilen sonuçlar SPSS 16.00 ortamında analiz edilmiştir. Nicel verilerin analizinde betimsel istatistik teknikleri ve tekrarlı ölçümlerde MANOVA kullanılırken, annelerle yapılmış görüşmeler betimsel analiz tekniği ile uzman görüşü alınarak analiz edilmiştir. Araştırmanın etkililik bulguları; deney (n=10) ve kontrol (n=9) grubunda yer alan gelişimsel yetersizliğe sahip çocukların ve annelerinin etkileşimsel davranışlarına ve çocukların gelişimlerine ilişkin öntest-sontest sonuçları karşılaştırıldığında, deney grubundaki çocukların ve annelerinin daha fazla ilerleme kaydettiklerini, diğer bir deyişle EDEP`in gelişimsel yetersizliğe sahip küçük çocukların ve annelerinin etkileşimsel davranışlarını arttırmada ve çocukların bilişsel, dil ve sosyal-duygusal gelişim alanlarında) ilerleme kaydetmelerinde etkili olduğunu göstermiştir. EDEP`i uygulayan annelerle yapılan görüşmelerden elde edilen sonuçların, bu sonuçları destekler nitelikteolduğu belirlenmiştir. Anneler EDEP`le birlikte çocuklarıyla olan etkileşimleri sırasında çocuklarıyla nasıl etkileşimde bulunacakları ve ne yapacakları konusunda artık strese girmeden daha rahat ve bilinçli hareket ettiklerini dile getirmişlerdir.Ayrıca, çocuklarının EDEP uygulaması öncesine göre, daha fazla etkileşim başlattıklarını, çocukların takıntılı ve problem davranışlarında azalma meydana geldiğini belirtmişlerdir. Sonuç olarak, bu programın kendi durumunda olan diğer çocuklara ve ailelere de uygulanması yönünde olumlu görüş bildirmişlerdir.