Annelerin kendi annelerinden algıladıkları kabul-ret düzeyleri ile gelişimsel yetersizliği olan çocuklarıyla etkileşimlerinin incelenmesi

Abstract

Yaşamın ilk dönemleri insan hayatında önemli bir yer tutmaktadır. Bireylerin sağlıklı ve tüm gelişim alanları üzerinde oldukça önemli etkileri olan bu zaman diliminde yer alan yaşantılar ilerleyen yıllarda bireysel özelliklerin şekillenmesine yön vermektedir. Tüm bireylerin gelişiminde kritik önemi olan erken yaşlar gelişimsel yetersizliği olan bireylerin de en çok etkilendiği ve eğitimsel müdahalelerden en çok yararlandığı yaş aralığı olarak tanımlanabilir. Gelişimsel yetersizliği olan çocukların anne-babaları ile kuracakları nitelikli etkileşimin gelişimleri üzerinde oldukça etkili olduğuna ilişkin araştırma bulguları mevcuttur. Nitelikli ebeveyn çocuk etkileşimine etki eden değişkenlerin bir kısmı çocuğun sahip olduğu özelliklerle ilişkiliyken, bir kısmı da ebeveynlerin ebeveynlik stillerine etki eden değişkenlerle ilişkilidir. Bu noktadan hareketle ebeveynlerin ebeveynlik stillerine etki etmesi olası bir değişken olarak gelişimsel yetersizliği olan çocukların annelerinin kendi annelerinden algıladıkları kabul-ret düzeyinin, gelişimsel yetersizliği olan çocukları ile etkileşimine etkisi bu araştırmanın odak noktasını oluşturmaktadır. Bu çalışmanın temel amacı gelişimsel yetersizliği olan çocuğa sahip annelerin kendi annelerinden algıladıkları kabul ret düzeyi ile gelişimsel yetersizliği olan çocuklarıyla kurdukları etkileşimin niteliği arasındaki ilişkinin incelenmesidir. Bu bağlamda gelişimsel yetersizliği olan 103 çocuk ve anneleri bu araştırmanın çalışma grubunu oluşturmaktadır. Katılımcı anneleri yaşları 25 ile 56 arasında değişmekte olup ortalaması 35.05 ve standart sapması 5.93'tür. Çocukların yaşları ise 12-72 ay arasında olup ortalaması 52 ay ve standart sapması 12,6 aydır. Çocukların 80'i erkek ve 23'ü kız çocuk olup 57'si otizm spektrum bozukluğu ve 46'sı diğer gelişimsel yetersizlikler tanısı almışlardır. Veri toplama sürecinde annelerin kendi annelerinden algıladıkları kabul-ret düzeyini belirlemek için Ebeveyn Kabul Ret Ölçeği-Anne Değerlendirme Formunu (EKRÖ/A) ve nitelikli etkileşim puanları içinde Ebeveyn Davranışını Değerlendirme Ölçeği–Türkçe Versiyonu (EDDÖ-TV) kullanılmıştır. Bulgular; annelerin çoğunluğunun kendi annelerinden algıladıkları kabul reddin yönü ret doğrultusundadır. Annelerin kendi annelerinden algıladıkları kabul-ret düzeyi sahip oldukları kardeş sayısına göre anlamlı düzeyde farklılaşırken ailenin kaçıncı çocuğu olduklarına göre anlamlı düzeyde farklılaşmamıştır. Ebeveyn çocuk etkileşiminin niteliğinin çocuğun yetersizlik tanısına göre anlamlı düzeyde farklılaştığı bulunmuştur. Bununla birlikte çocuğun cinsiyeti, çocuğun annenin ilk çocuğu olup olmaması ve çocuğun ek sağlık sorunlarının var olup olmamasına göre anlamlı düzeyde fark oluşmamıştır. Yine annenin yaşı ve çocuğun özel eğitim alma süresi ile etkileşimin niteliği arasında anlamlı düzeyde bir ilişkiye rastlanmamıştır. Annelerin kendi annelerinden algıladıkları kabul-ret düzeyi ile çocuklarıyla girdikleri etkileşimin niteliği arasında olumlu yönde düşük düzeyde bir ilişki ortaya çıkmıştır. Bulgular tartışılmış ve önerilerde bulunulmuştur.