Şevketi bostan (Scolymus hispanicus L.) bitkisini kültüre alma ve seleksiyon ıslahı

Abstract

Çalışma Asteraceae familyasından tıbbi bir bitki olan şevketi bostan (Scolymus hispanicus L.) bitkisini kültüre alma amacı ile 2006-2009 yılları arasında yürütülmüştür. Bu amaçla, seleksiyon ıslahı ile populasyon geliştirilmiştir. Seleksiyona konu olan şevketi bostan tohumları, Ege, Güney Marmara ve Batı Karadeniz bölgelerinden toplanmıştır. Bitkinin deniz seviyesinden 753 m rakıma kadar yayılış gösterdiğini görülmüştür. Seleksiyon bahçesi, 15 populasyondan 3000 bitki ile kurulmuştur. Bitki kök şekli ve kök kabuğu verimine göre yapılan seleksiyonlar sonucu, korteks kalınlığı 3,98 mm’den 4,26 mm’ye, yaş korteks ağırlığı 5,44 g’dan 6,28 g’a, kuru korteks ağırlığı da 0,49 g’dan 0,55 g’a yükselmiştir. Kök çapının üçte ikisinin korteks kalınlığından meydana geldiği tespit edilmiştir. Ayrıca yaş kök ağırlığının %80’nin korteks tabakası olduğu, yaş kökten %8 oranında kurutulmuş korteks elde edilebileceği bulunmuştur. Rozet yaprak döneminde kökte aktif madde taraksasteril asetat oluşmadığı; ancak, bitki çiçeklenip toprak üstü aksamı kuruduktan sonra bu maddenin oluştuğu saptanmıştır. Korteks tabakasında etken maddelerden taraksasterol oranı %0,001 ile %0,0043, ve taraksasteril asetat oranı %0,001 ile %0,015 arasında tespit edilmiştir.

Golden thistle (Scolymus hispanicus L.), from Asteraceae, is used both as a medicinal plant and a vegetable. Although it grows in the wild, there is a need for cultivation. This study was conducted to improve a population via selection and to assess the agronomic characters of the thistle. The seeds of the thistle were collected from Ege, South Marmara and West Karadeniz regions of Turkey. Thistle was distributed from sea level to 753 m above sea level. A selection nursery was established with around 3.000 plants from 15 populations. Roots of the plants in the nursery were digged up just before stalk erection. Plants having weak, little or branched roots were eliminated immediately and the rest were transplanted after lower 1/3rd parts of the roots cut and kept for observations and analysis. Then, another selection was conducted according to evaluated characters, especially for root cortex yield. The number of the selected plants after the first and the second selections were 360 and 170, respectively. The thickness of the cortex increased from 3.98 mm to 4.26 mm while weight of cortex increased from 5.44 g to 6.28 g for fresh and from 0.49 g to 0.55 g for dried samples after selection. Two third of the root diameter was consist of the cortex. The rate of the cortex in the fresh root of the thistle was 80% while dried cortex was 8% of the fresh root base. Active substance taraxasteryl acetate was not formed at the rosette stage of the thistle. It was detected when all aerial parts of the plant dried after flowering stage. The ranges of the active compounds taraxasterol and taraxasteryl acetate in the cortex were between 0.001%-0.0043%; and between 0.001%-0.015%, respectively.