Çağdaş Türk edebiyatında görsel Şiir

Abstract

Gerek Osmanlı gerekse çağdaş Türk şiirinde geleneksel dize algısının bozularak görselliği ön plana alan birçok ürünün verilmesi dikkat çekicidir. Söz konusu ürünlerin değerlendirilmesinde ve adlandırılmasında edebiyat araştırmacıları somut şiir ve görsel şiir kavramlarından yararlanmışlardır. Bu yazıda ise görsel şiir kavramı, şiirde görsel yapıyı ön plana çıkaran her türlü örneği içeren bir üst başlık şeklinde kullanılarak çağdaş Türk edebiyatında söz konusu çerçevede yazılmış şiirlerin dört başlıkta sınıflandırılması için uğraş verilecektir. İlk etapta okurun otomatikleşmiş şiirsel algısını farklılaştıran ve doğadaki nesneleri okura daha iyi duyumsatmayı amaçlayarak görselliği öne çıkaran şiirler, Rus Biçimcilerinin farklılaştırma (yadırgatma) kavramıyla ele alınacaktır. İkinci olarak şiirde görselliği ideolojilerini daha iyi anlatmak için bir araç olarak kullanan şairlerin çabaları Bertolt Brecht’in yabancılaştırma etkisi kavramıyla ilişkilendirilecektir. Sözcük, hece ve harfler aracılığıyla şiirde görsel yapıyı öne çıkaran şairlerin ürünleri, somut şiir olarak vasıflandırılacaktır. Son olarak fotoğraf, resim ve sinema gibi görsel sanatların kullanıldığı şiirler görsel şiir olarak adlandırılacaktır. Böylelikle geleneksel dize algısının dışına çıkarak görsel yapıyı önceleyen şiirlerin yazılma amacı ve nitelikleri bakımından çeşitlilik gösterebileceği ve bu nedenle bahsedilen ürünlerin farklı adlandırılması gerektiği ortaya konulmaya çalışılacaktır.

It is interesting to observe that many works have been produced in both Ottoman and Turkish poetry through the deconstruction of the traditional perception of the poetic line and the foregrounding of visuality. In evaluating and naming of such poems, scholars have used such terms as concrete poem and visual poem. In this article the concept of the visual poem will be used as a general definition which includes all kinds of samples featuring visual structure in poetry. Poems in modern Turkish literature written in this frame will be classified under four different titles. Firstly, a group of poems will be evaluated by using the Russian Formalists’ concept of “differentiation” (ostranenie). Such poems differentiate readers’ routine perception of poems and aim at making readers feel objects in nature in a better way by featuring visuality. Secondly, the attempts of some poets to express better their ideologies by using visuality will be associated with Bertolt Brecht’s “alienation effect” (verfremdungeffekt). Thirdly, the works of poets featuring visual structure via words, syllables and letters will be defined as concrete poems. Finally, poems consisting of such visual arts as the photograph, painting and cinema will be called visual poems. Thus it will be revealed that poems outside the traditional line structure and featuring visual structure can be differentiated according to their purpose of writing and character. In this frame it will also be asserted that such poems should be named differently in different cases.