Menemen olayı

Abstract

Menemen Olayı, 23 Aralık 1930 tarihinde meydana gelen şeriata (dine) dayalı gerici ayaklanma hareketidir. Mustafa Kemal Atatürk tarafından laik temeller üzerinde kurulan Türkiye Cumhuriyeti Devleti'nin rejimi ile inkılap hareketlerini bir türlü kabullenemeyen; öncülüğünü Nakşibendi tarikatının ileri gelenlerinin çektiği ve kurulmuş bulunan Cumhuriyet rejiminin yıkılarak yerine şeriata dayalı bir devlet kurabilmek amacıyla meydana getirilmiş gerici bir olaydır. Gerici ayaklanma hareketi Manisa, Paşaköy ve Bozalan'da planlanmış, Menemen'de uygulamaya konulmuştur. Olay, Nakşibendi tarikatına mensup Manisa'da oturan Giritli Derviş Mehmet (Mehdi)'in başını çektiği 6 kişinin, Manisa'dan hareket ederek 23 Aralık 1930 tarihinde Menemen'de gerçekleştirdikleri ve halkın da ayaklandırılmaya çalışıldığı bir olaydır. Menemen Olayı'nın, Türkiye Cumhuriyeti tarihinde çok önemli bir yer teşkil etmesinin sebebi, yapılan hareketin Cumhuriyet rejimini yıkmaya yönelik olmasıyla birlikte, ayaklanmayı bastırmakla görevlendirilmiş yedek subay Mustafa Fehmi Kubilay'ın başının kesilerek öldürülmesidir. Ayrıca, olay sırasında eylemi gerçekleştirenleri seyreden Menemenlilerin olaya tepkisiz kalması ile yine bir kısım Menemenli'nin eylemi gerçekleştiren kişileri alkışlaması ve yardım etmesidir. Olay, askeri kuvvetler ile gericiler arasında meydana gelen silahlı çatışma sonucunda, gericilerden üçünün ölü, birisinin yaralı ve ikisinin de Manisa yönünde kaçması ile bastırılmıştır. Karışıklıktan faydalanarak kaçan iki kişi daha sonradan Manisa bölgesinde yakalanmışlardır. Meydana gelen silahlı çatışma sırasında Menemenli iki güvenlik görevlisi Bekçi Hasan ve Bekçi Şevki şehit olmuşlardır. Olayın bastırılmasından sonra düzeni ve otoriteyi sağlamak, Cumhuriyeti korumak için hükümet tarafından Menemen, Balıkesir ve Manisa merkez kazalarında sıkıyönetim (İdare-i Örfiye Kanunu) ilan edilmiştir. Bu kanunla birlikte, Menemende sıkıyönetim mahkemesi kurulmuştur. Olayla ilgili yapılan kapsamlı araştırma ve soruşturmalar sonucunda tutuklamalar ve yargılamalar gerçekleşmiştir. Ayrıca, Türkiye Cumhuriyeti kanunlarına karşı gelerek tarikat çalışmaları yapan ve halkı bu doğrultuda etkileyen kişilerin de yargılamaları yapılmıştır. Menemen olayı ile doğrudan ya da dolaylı ilgisi bulunan kişilerle; tekke ve zaviyelerin kapatılması kanununa karşı gelerek tarikat çalışmasını sürdürenlerin yargılamaları sonucunda suçlu bulunanlar gerekli yasal cezalara çarptırılmışlardır.