İzmir Sanayi Mektebinin Osmanlı sanayileşme politikalarının eğitim üzerinden değerlendirilmesi ve toplumsal yansımaları

Abstract

Araştırmanın amacı; Osmanlı Sanayileşme Politikalarının, eğitime yansımasının somut bir göstergesi olan sanayi mekteplerinin, İzmir Sanayi Mektebi örneği üzerinden değerlendirilmesi ve bunun toplumsal yansımalarını incelemektir. Araştırmada Tarih bilimine ait araştırma yöntemleri kullanılmıştır. Tarih biliminin öngördüğü şekilde belgelerin saptanması için kaynak taraması yapılmış, kaynaklar sınıflandırılmış, incelenmiş ve çözümleme yapılmıştır. Bu bağlamda, Başbakanlık Osmanlı Arşivinde yer alan belgeler, İzmir Sanayi Mektebi Arşivindeki yıllıklar, Aydın Vilayet Salnameleri, Maarif Salnameleri, Düsturlar, Birinci El kaynaklar ve Telif eserlerden elde edilen bilgiler objektif bir şekilde değerlendirilmiştir. Osmanlı bürokrasisinde, sanayileşmenin yalnızca fabrika ve üretim tesisleri açarak sağlanamayacağı farkındalığı oluşmasıyla birlikte, sanayileşme politikaları çerçevesinde devlet teşvikiyle yetim çocuklara sanat eğitimi verilmesi ve sürdürülebilir üretim yapılması amacıyla sanayi mektepleri açılmıştır. Yetim çocukların barınma ve eğitim imkânı buldukları sanayi mektepleri, sanat dallarının yaşatılmasına hizmet etmiştir. Sanayi mekteplerinin ilklerinden biri olan İzmir Sanayi Mektebi, gerek birçok yetim çocuğun barındırılması ve gerekse üretim faaliyetleri bakımından sanayi mektepleri arasında en başarılılardandır. Kurulduğu tarihten itibaren varlığını sürdüren İzmir Sanayi Mektebi, İzmir'in bir liman kenti olması, hayırseverlerin bağışları, özellikle de mektep yararına düzenlenen piyangolar sebebiyle, diğer sanayi mekteplerine göre daha büyük bir bütçeye sahipti. Bu nedenle İzmir Sanayi Mektebinde, diğerlerinden fazla sanat dalı bulunmaktaydı. İzmir Sanayi Mektebinde yetişen kişiler bölgenin ve başka bölgelerin zanaatkâr ihtiyacını karşılamaktaydı. Bu bakımdan İzmir Sanayi Mektebi örneği, sanayi mekteplerinin sanat ustası yetiştirerek, sanayileşmenin eğitim kurumları aracılığıyla ilerletilmesinin doğru bir adım olduğunu göstermektir. Sanayi Mektepleri, ağır sanayi oluşturulması ve sanayi ağı kurulması yönünden ciddi bir rol oynayamasa da sanatların yaşatılması ve modern teknolojiyle hafif sanayi üretiminin gerçekleştirilmesi bakımından önemli bir yere sahiptir.