Emile Durkheim ve Gabriel Tarde’ın devlet sosyolojisi analizlerine karşılaştırmalı bir bakış

Abstract

Emile Durkheim ile Gabriel Tarde’ın, sosyolojinin bağımsız bir disiplin haline gelmesi noktasında yürüttüğü tartışmalar, genellikle doğa bilimleri-sosyal bilimler ayrımı, sosyoloji psikoloji ilişkisi, biyolojinin sosyolojiye etkisi gibi başlıklarla değerlendirilmektedir. Bu tartışmaların odağının sosyolojinin kendisini karakterize etme biçimi olduğu dikkate alındığında, sonraki çözümlemelerin bu ve benzeri başlıklar üzerinden ilerlemesini olağan karşılamak gerekir. Fakat sosyolojinin kurucu isimleri olarak görülen bu düşünürlerin, siyaset sosyolojisi alanında da birçok esere, kuramsal çözümlemeye imza attığı ve dolayısıyla siyaset sosyoloğu olarak da değerlendirilebilecekleri unutulmamalıdır. Her iki isim klasik siyaset teorilerinin düşünce sahalarındaki devlet, iktidar, parlamento, demokrasi gibi unsurlara eğilmelerinin yanında bu unsurları toplumsallaşma, örgütlenme, suç gibi bileşenlere içkin olarak çözümlemekteydi. Her ikisi de sosyolojiyi kuramlaştırırken vurguladıkları teorik analizleri siyaset teorilerinin de içerisinde çalıştırmaktaydı. İki isim açısından bu noktadaki önemli konulardan biri devletin doğası ve devlet-toplum ilişkisine dair görüşlerdi. Hem Durkheim hem Tarde dönemin birçok siyaset bilimcisi ve siyaset sosyoloğu gibi devletin kökensel niteliği, gelişimi üzerine fikir sunmalarının yanı sıra devlet-toplum ilişkisinin düzenlenme biçimlerine ve ideal yönetim anlayışının gerekliliklerine dair de iddialar sunmaktaydılar. Bu çalışma, bunlardan hareketle, devleti çoklu bir zeminde irdeleyen ve devletin otoriterliğe savrulma risklerine eğilen Durkheim ile Tarde’ın devlet sosyolojisi analizlerine devletin evrimsel şeması ve devlet-toplum ilişkisi bağlamında karşılaştırmalı bir yaklaşım geliştirmektedir. Durkheim, evrimsel şemayı işbölümündeki gelişmelere dayandırırken, Tarde, aileden kabile ve devlete uzanan doğrusal bir tutum takınır. Durkheim, birçok klasik siyaset teorisindeki aileyi başlangıç noktasına koyan devlet analizlerini reddeder. Devlet-toplum ilişkisi odağındaysa her iki düşünür devleti toplumlar üzerindeki planlamacı, düzenlemeci işleviyle görmektedir.