Açık ve örgün eğitim sosyal bilgiler ders kitapları ve öğretim programında somut olmayan kültürel miras ögelerinin incelenmesi

Abstract

Bilim ve teknolojide yaşanan gelişmelerle toplumlar ekonomik, kültürel ve sosyal açıdan hızlı bir değişime girmektedir. Bu değişim, toplumların kendilerine özgü oluşturdukları maddi ve maddi olmayan kültürel miraslarını da tehlikeye sokmaktadır. Özellikle, gelenek göreneklerle ve usta-çırak ilişkisi ile nesilden nesle aktarılan yerel kültür ögelerinin zamanla unutulmasına ve yok olmasına yol açmaktadır. Bu nedenle, toplumun bir bakıma kimliği sayılacak somut olmayan kültürel mirasın korunması konusu son derece önemlidir. Bireylerde somut olmayan kültürel mirası korumaya yönelik bilincin oluşturulmasında eğitime büyük görevler düşmektedir. İçinde barındırdığı kazanım, beceri ve değerler düşünüldüğünde, kültürel mirasa duyarlı bir eğitimin verilmesinde Sosyal Bilgiler dersinin önemi yadsınamaz. Kültürel mirasın korunması için bireylere verilecek kültürel miras eğitiminin öğrenme-öğretme sürecindeki en önemli unsuru şüphesiz öğretmenlerdir. Fakat, ülke genelinde her öğretmenin aynı eğitime ve aynı becerilere sahip olması mümkün olmayacağından bu konuda ders kitapları ve öğretim programlarına da büyük görev düşmektedir. Bu yüzden, ders kitabı ve öğretim programının kazandırılmak istenen amaca uygun olarak hazırlanması önemlidir. Diğer yandan, açık öğretim sistemi kapsamında eğitim gören bireyler yüz yüze eğitim fırsatından yararlanamadıkları için açık öğretim sistemi kapsamında okutulan ders kitaplarının da örgün eğitim sistemi ile uygunluk göstermesi gerekmektedir. Bu bağlamda, açık öğretim ders notları, örgün eğitim Sosyal Bilgiler ders kitapları ve öğretim programlarında SOKÜM'e ilişkin bilgi, beceri, değer ve etkinliklere yer verilme durumunun nasıl olduğunu ortaya çıkarmak oldukça önemlidir. Bu çalışmanın amacı, ortaokul açık öğretim ve örgün eğitim Sosyal Bilgiler ders kitapları ve öğretim programlarında SOKÜM ögelerinin incelenmesidir. Araştırma, nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesi yöntemi ile gerçekleştirilmiştir. Araştırmada veri toplama aracı olarak, 5. 6. ve 7. sınıf Sosyal Bilgiler öğretim programları ile örgün eğitim ortaokul Sosyal Bilgiler ders kitapları ve açık öğretim Sosyal Bilgiler 6. ve 7. sınıf ders notları kullanılmıştır. Araştırma kapsamında elde edilen verilerin analizinde NVivo 10 paket programı kullanılmıştır. Araştırmanın program ile ilgili sonucunda; Ortaokul Sosyal Bilgiler Öğretim Programı'nda SOKÜM' ün beş ögesine de yer verildiği, SOKÜM ögeleri ile ilgili kazanım ve etkinlik örneklerinin en fazla kültür ve miras öğrenme alanı kapsamında ve 7. sınıfta yer aldığı, programda en fazla "sözlü gelenekler ve anlatımlar" ögesine yer verildiği, "gösteri sanatları" ile ilgili etkinlik örneklerine 5. ve 6. sınıfta hiç yer verilmediği ancak 7. sınıfta sadece iki konuda gösteri sanatlarının yer aldığı tespit edilmiştir. Örgün eğitim ile ilgili araştırma sonucunda; örgün eğitim ortaokul Sosyal Bilgiler ders kitaplarında SOKÜM ögelerine üç sınıf seviyesinde de yer verildiği, örgün eğitim basamağında SOKÜM ögelerinin en fazla 5. sınıf ders kitabında en az ise 7. sınıf ders kitabında yer aldığı, program ile kıyaslandığında 7. sınıf program ve ders kitabı arasında uyuşmazlıkların olduğu belirlenmiştir. Açık öğretim ile ilgili araştırma sonucunda ise açık öğretim ders notlarında beş ögenin sadece dördüne yer verildiği, örgün eğitim ders kitabı ile karşılaştırıldığında SOKÜM ögelerinin açık öğretim ders notlarında sınırlı şekilde yer aldığı görülmüştür. Araştırma sonuçlarından hareketle, ders kitap ve notlarında SOKÜM ögelerinin dağılımında çeşitliliğin sağlanmasına özen gösterilmesi ve farklı kültürel ögelere değinilmesi; farkındalık yaratmak amacıyla program ve ders kitaplarında SOKÜM vurgusunun daha fazla yapılması; tüm ünitelerle ilişkilendirilerek farkındalık oluşturulmaya çalışılması ve bu konu hakkında farklı çalışmaların yapılması önerilmektedir.