Ortaokul 5. sınıf öğrencilerinde ilişkisel düşünmenin gelişimi: bir öğretim deneyi

Abstract

Bu araştırmanın amacı, ortaokul beşinci sınıf öğrencilerinin ilişkisel düşünmelerinin gelişimini incelemektir. Araştırma öğrencilerin ilişkisel düşünme becerilerinin nasıl geliştiğini ortaya çıkarmayı amaçladığından, araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden öğretim deneyi deseni kullanılmıştır. Araştırmanın uygulaması 2012-2013 öğretim yılında Eskişehir il merkezindeki bir ortaokulda 5. sınıfa devam etmekte olan 6 öğrenci ile gerçekleştirilmiştir. Öğretim deneyi kapsamında öğrencilerle öncelikle ön görüşmeler yapılmıştır. Ardından ilişkisel düşünmeyi destekleyici toplam 8 oturumdan oluşan bir öğretim süreci gerçekleştirilmiştir. Gelişimin gözlenmesi amacıyla da öğrencilerle son görüşmeler yapılmıştır. Araştırma verileri "video kayıtları", "klinik görüşmeler", "öğrenci etkinlik kağıtları", "araştırmacı günlükleri" ve "öğrenci günlükleri" yoluyla toplanmıştır. Toplanan verilerin analizi "verilerin işlenmesi", "verinin görsel hale getirilmesi" ve "sonuç çıkarma ve teyit etme" basamakları dikkate alınarak yapılmıştır. Araştırmanın öğretim süreci kapsamında gerçekleştirilen oturumlar öğrencilerin ilişkisel düşünme becerilerini geliştirebilecek toplama, çıkarma, çarpma ve bölme işlemleri ile ilgili etkinlikleri kapsamaktadır. Bu etkinliklerin sonucunda öğrencilerin ilişkisel düşünme becerilerini kullanarak işlem özelliklerini kavradıkları, soruların çözümlerinde sonuç bulma odaklı yaklaşım yerine, toplama ve çıkarma işlemlerinde toplananlar, eksilenler ve çıkanlar arasındaki toplamsal ilişkilere, çarpma ve bölme işlemlerinde ise çarpanlar, bölünenler ve bölenler arasındaki çarpımsal ilişkilere odaklandıkları saptanmıştır. Araştırmanın ön ve son görüşmelerinin analizi sonucunda tüm öğrencilerin ilişkisel düşünme becerilerinin geliştiği belirlenmiştir. Bu gelişim sürecinde temel aritmetik kavramların gelişimi ile ilişkisel düşünmenin gelişimi arasında karşılıklı bir etkileşim olduğu belirlenmiştir. Öğrencilerin dört işleme ilişkin toplanan, toplam, eksilen, çıkan, fark, çarpan, çarpım, bölünen, bölen ve bölüm kavramlarını geliştirdikleri ve bu kavramlar arasındaki ilişkileri formal olarak ifade edemeseler bile etkin bir biçimde kullandıkları görülmüştür. 6. sınıfta öğrenilen işlem özelliklerinin ilişkisel düşünme yoluyla aritmetik öğrenimi kapsamında 5. sınıfta öğrenilebileceği tespit edilmiştir. Ayrıca öğrencilerin eşit işaretini sonuç bulmanın yanı sıra sayılar, şekiller ve ifadeler arasında ilişki kurmaya yarayan bir sembol olarak algıladıkları saptanmıştır. Araştırmada ilişkisel düşünmenin odağında olan sayılar ve işlemlerin temel özelliklerinin vurgulanmasının dört işlem becerilerini geliştirirken bilinmeyeni bulmada belirleyici olduğu sonucuna ulaşılmıştır.