Mekansal kurgu özellikleri açısından İran, Yazd-Türkiye, Şanlıurfa geleneksel konutları üzerine bir araştırma

Abstract

Medeniyetler beşiği olan İran ve Anadolu, değişik coğrafi koşulları, özgün kültür çevreleri ve yaptıkları eserler ile, bölgelerin mimarisinde özel bir yere sahip olmuşlardır. Doğal şartlar ile kültürel birikimler çizgisinde gerçekleşen geleneksel konut mimarisi ürünleri, sakinlerin tüm gereksinimlerini yanıtlamak amacıyla geliştirilerek asırlar boyu hayatına devam edebilmiştir. İki bölgede birbirine yakın sosyo-kültürel yapıları ve iklimsel özellikleri nedeniyle, Yazd ve Şanlıurfa kentlerinde birbirine yakın özellikler barındıran geleneksel konut dokularının oluşumuna olanak sağlamıştır. Bu konutlarda mekansal dizilişler, içe dönük bir biçimde avlunun etrafında ve Şanlıurfa ile Yazd geleneksel toplumlarının kendi olanaklarına göre oluşturularak, ortak barınma ihtiyaçlarını gidermiştir. Yüzyıllar süren deneyimler sonucu oluşturulan Şanlıurfa ille Yazd geleneksel konut dokularında var olan değerlerin karşılaştırmalı olarak kavranması çalışmanın amacıdır. Araştırmadan elde edilen veriler, yeni konut tasarımlarına ışık tutarak, yönlendirilmesine kaynaklık edebilir. Bu bağlamda, çalışmanın giriş kısmını oluşturan birinci bölümde; kısaca barınak ve konutun tanımı yapılmış, amaç ve kapsamla ilgili bilgiler verilerek yöntem sunulmuştur. İkinci bölümde; barınma, konut ve geleneksel konut kavramları üzerinde genel bilgiler verilmiştir. Üçüncü bölümde; geleneksel Anadolu ve İran kent dokusu ve bu dokuların sahip olduğu değerler olarak mahalle, meydan, cadde ve sokaklar ile ilgili açıklamalar yapılarak, örneklerle birlikte farklı konut tipleri sınıflandırılmıştır. Dördüncü bölümde; başta Şanlıurfa ve Yazd’in coğrafyası, iklim özellikleri, tarihi ve sosyo-kültürel yapısı, kent dokusu ve konutların strüktürü ve malzemeleri üzerinde bilgiler verilerek geleneksel konutlarda mekansal kurguyu oluşturan elemanlar açık, yarı açık ve kapalı alanlar olarak irdelenmiştir. Çalışmanın amacı doğrultusunda öncelikle konutlar için hazırlanan tipolojik analiz föyleri değerlendirilerekanalitik tespitler yapılmıştır. Beşinci bölüm; analizlerin sonuçları doğrultusunda çalışmanın genel değerlendirilmesinin yapıldığı sonuç ve öneriler ile tamamlanmıştır.