Asya ve Avrupa kıtalarında seramik mataralar

Abstract

Mataralar veya yolcu mataraları, sıvıların taşınmasında kullanılan kaplardır. İlk görülen mataraların seramik mataralar olduğu düşünülmektedir. Cam, deri, metal ve ahşap kapların seramik kaplardan sonra üretilmeye başlaması ve kronolojik araştırmalar bu düşünceyi doğrulamaktadır. Çömlekçi çarkının keşfi, seramik mataraların yaygın olarak üretilip kullanılmasında önemli faktörlerden birisidir. Asya ve Avrupa Kıta’larında görülen seramik mataralar araştırılırken kronoloji ve coğrafyayı yönlendiren, seramik sanat tarihidir. Seramiğin keşfinden günümüze değin geçirdiği değişim ve gelişime seramik mataralarda parelellik göstermiştir. ilk seramik mataralar; Asya Kıta’sında, önce Anadolu’da, Kıbrıs’da, ardından Mısır’dan İran’a kadar olan bölgede Tunç Çağı’nın ortalarında görülmektedir. Mataraların form özellikleri az çok farklılıklar göstermesine karşın birbirlerine yakın karakterleri taşımaktadır. Mataralar yuvarlak tabanlı, küresel veya lentoid (mercek) gövdeli, iki veya üç kulpludur. Astar dekorlu mataralar sırsızdır. Merkezden dışa doğru açılan daireler karakteristik özellikleridir. Göçebe yaşam tarzı, ticaret yolları, savaşlar, hac yolculukları gibi etkenlerle, kültürler arası etkilenmelere ve mataranın form ve dekoruyla, benzer özelliklerde üretilmesine neden olmuştur. Uzak Doğu’da daha geç dönemlerde görülen mataralar, form ve dekor özellikleri ile özgündürler. Form ve dekor kaynakları yalnızca doğadır. Bu özgün özellikler daha sonra Asya’nın Batısını ve Avrupa seramiklerini de etkilemiştir Avrupa’da seramiğin gelişimi, Doğu’ya göre daha gençtir. Araştırma sürecinde Avrupa’da Orta Çağ’da rastlanılan mataralar, 15. yüzyılda mayolikanın doğuşuyla popülerlik kazanmışlardır. Avrupa’da en çok İtalyan mayolikalarında görülen mataraların karakteristik özelliği armut gövdeli, şişe formunda olmasıdır. Röliyef ve mayolika dekorlu olarak sınıflandırılabilen mataraların dekor konuları oldukça zengindir. Kullanılmış olan dekor öğeleri, madalyon içerisinde armalar, portreler, simgeler, grotesk resimler, mekansal, figüratif, mitolojik ve konulu betimlemelerdir. 17. yüzyılda porselenin Avrupa’ya tanıtılmasından sonra görülen, yassı dairesel gövdeli mataralar, form ve dekor özellikleriyle Doğu’nun etkisini taşımaktadırlar. Günümüzde seramik mataraların üretimi yok denecek kadar azdır ve üretilenler ise dekoratif olarak kullanılmaktadır.