Türkçe konuşan yetişkin popğülasyonun sözel akıcılık becerilerinin yaş, eğitim ve cinsiyete göre incelenmesi ve sözcük normlarının oluşturulması

Abstract

Sözel akıcılık, bireyin belirlenen bir süre içerisinde istenilen koşula uygun olarak üretebildiği sözcük sayısı ile ölçülmektedir. Sözel akıcılık değerlendirmelerinin en yaygın iki yolu kategorik ve fonemik akıcılıktır. Sözel akıcılık ölçümleri, dilsel ve bilişsel hasarların niteliğini ya da niceliğini belirleme ve frontal ya da temporal lob işlevlerini değerlendirmede, nöropsikologlar ve dil ve konuşma terapistleri tarafından yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu çalışmanın amacı farklı eğitim, yaş ve cinsiyet gruplarındaki yetişkinlerin kategorik ve fonemik akıcılık performansının ve gruplar arası farklılıklarının belirlenmesi; bunun yanında sözcük normlarının oluşturulmasıdır. Bu amaçlar doğrultusunda, ‘hayvanlar, sebzeler ve meyveler, taşıtlar, giysiler, vücut bölümleri, mobilyalar’ kategorileri ve /b,s,k,p,f,n,z,r,v,a,e,ü/ sesleri incelenmiştir. Araştırmanın katılımcıları Türkçe konuşan, yaşları 18 ile 90 arasında değişen ve 382 sağlıklı bireyden oluşmaktadır. Katılımcılar yaşlarına göre, 18-24, 25-34, 35-44, 45-54, 55-64, 65+; eğitim düzeyine göre ise okuma yazma bilmeyenler, düşük (ilkokul ya da ilköğretim), orta (lise ya da meslek yüksekokulu) ve yüksek (üniversite ve üzeri) eğitim şeklinde gruplara ayrılmıştır. Bulgular, üretilen sözcük sayısının kategori ve seslere göre farklılaştığını ve kategorik akıcılık ortalamalarının fonemik akıcılığa göre daha yüksek olduğunu göstermektedir. Üretilen toplam sözcük sayısı bakımından büyükten küçüğe doğru kategoriler, vücut bölümleri, sebze ve meyveler, hayvanlar, giysiler, taşıtlar, mobilyalar şeklinde; sesler ise /k,b,s,a, p,e,f,n, r,v,z,ü/ şeklinde sıralanmaktadır. Yaş grupları arasında kategorik ve fonemik akıcılık ortalaması en yüksek grubun 25-34 olduğu; en düşük ortalamanın ise 65 yaş üstü gruba ait olduğu görülmüştür. Kategorik ve fonemik akıcılık ortalamalarının eğitim düzeyi arttıkça yükseldiği bulgulanmıştır. Sadece okuma-yazma bilmeyen grup ile ilköğrenim grubu arasında her iki akıcılık türünde de anlamlı farklılık bulunamamıştır. Kategorik ve fonemik akıcılık ortalamaları genel olarak cinsiyete göre farklılık göstermezken, her bir kategori için cinsiyetler arası farklılık ayrı ayrı incelendiğinde, sebze ve meyveler, giysiler, mobilyalar kategorilerinde kadınların erkeklere göre daha çok sözcük ürettikleri görülmüştür. Eğitim, cinsiyet ve yaş değişkenlerinin akıcılık performansı üzerindeki yordayıcılığı hesaplanmış ve her iki akıcılık türü için regresyon formülü oluşturulmuştur. Kategorik akıcılıkta eğitim ve cinsiyet, toplam varyansın yaklaşık %30’unu açıklamaktadır. Eğitim ve yaş, fonemik akıcılıktaki toplam varyansın yaklaşık %40’ını açıklamaktadır. Sözcük normlarının oluşturulması amacı ile her bir kategori ve ses için üretilen tüm sözcüklere ait toplam ve ilk beş sırada üretilme sıklığı hesaplanmıştır.