Osmanlı saray teşkilatında Doğancı Koğuşu

Abstract

Osmanlı idarî ve askeri yapısının temelini oluşturan Enderûn saray okulu Osmanlı İmparatorluğunun klasik döneminde önemli bir yer tutmaktaydı. Padişahın da yaşam alanı olan Topkapı Sarayı'nın üçüncü avlusu aynı zamanda Enderûn avlusu idi. Burada devşirilmiş yahut esir edilmiş Hristiyan çocukları eğitilerek dönemin mülkiye mezunlarıyetiştirilmekteydi. Bu gençler ya düşük odalardan ayrılıp kapıkulu sipahi bölüklerinde kendilerine yer buluyor ya da Has Oda'ya kadar yükselerek padişahın hizmetindeki kırk Has Odalı ağadan biri oluyordu. Buradan da imparatorluk kurumlarından herhangi birine yönetici olur ve şansı da varsa sadrazamlığa kadar yükselebilirdi. Bu okulun beş kaftanlı koğuşu vardı ve bunlardan beşincisi Doğancı Koğuşu'dur. DoğancıKoğuşu'nun iç oğlanlarına doğancı, bâzî ya da toganî unvanları verilmiştir. Bu doğancılar hem ilmî eğitimleri ile uğraşır hem de eskilerinden doğancılığı öğrenirlerdi. Padişah ile ava gider ve bağlı devletlerden ve Mısır eyaletinden gelen doğanlarıbesleyerek eğitirlerdi. Bir doğancı, Büyük Oda'daki eğitimi sonrası önce Seferli Koğuşu'na, sonra Hazine Koğuşu'na ve nihayetinde Has Oda'ya alınırdı. Has Oda'da önce üçüncü doğancı, sonra ikinci doğancı olur ve en sonunda doğancıbaşı olarak Doğancı Koğuşu'nun ve dış saray doğancılarının amiri olurdu. Doğancıbaşılar, XVII. yüzyılda Avcı Mehmed'in av düşkünlüğü nedeniyle de devletin önemli mevkilerine getirilmişlerdir. Düşük kıdemdeki doğancıların çıkmaları kapıkulu sipahi bölüklerine Has Odalıların ki ise vezirlikten kapıcıbaşılığa kadar çeşitli görevlere yapılırdı. Doğancı Koğuşu H. 1084 yılında kaldırılmaya başlanmış ve sonraki beş yıl içerisinde Enderûn'da sadece bir doğancı kalmıştır. Bu doğancının ileriki yıllarda çıkması ile de Doğancı Koğuşu tarihsel işlevini tamamlamıştır.