Geleneksel Türk gösteri sanatlarındaki sirk ögelerinin çağdaş tiyatro oyunculuğunda kullanımı ve bir uygulama : Güngör Dilmen'in 'Deli Dumrul' oyunu

Abstract

Sirk sanatı geleneksel anlamda; binicilik egzersizleri, denge numaraları, jonglörlük, yerde esneklik, güç ve çeviklik, havada ise ip ve trapezi kapsayan akrobasi numaraları, eğitilmiş hayvan gösterileri ve palyaçoların ara oyunlarından oluşan sanatsal gösterileri içermektedir. Uzak Doğu, Amerika, Avrupa ve Afrika gibi dünyanın birçok bölgesinde sirk sanatındaki gösteri öğelerinin köklü bir geleneğe dayandığı ve zamanla sirk sanatının içinde var olan çeşitli beceri gösterilerinin bütüncül bir gösteri kapsamında bir araya getirilerek, bu sanatın kendi başına bir gösteri türü haline geldiği bilinmektedir. Sirk sanatının XXI. yüzyılda vardığı noktada ise, geleneksel sirk anlayışından ayrılan ve "Çağdaş Sirk" olarak adlandırılan bir alan kapsamında, hem eğitimde hem de profesyonel yaşamda, sahne sanatlarından plastik sanatlara kadar birçok disiplini içinde barındıran bir sanat dalına dönüştüğü gözlenmektedir. Buna karşın, Türkiye'de geleneksel Türk gösteri sanatlarının içinde de sirk sanatı öğelerinin bulunduğu, bir dönemler bu sanatın örneklerine Anadolu topraklarında da rastlandığı; fakat sirk sanatına ait bu öğelerin belli bir gelişim gösteremeden yok olduğu görülmektedir. Oysa ki; Osmanlı İmparatorluğu döneminde XVI.y.y.' dan XVIII.y.y. ortalarına kadar sirk öğelerini barındıran gösterilerin; evlilik, doğum, sünnet düğünleri ve kazanılan zaferler gibi daha çok sarayla ilgili olayların kutlanması amacıyla düzenlenen "Osmanlı Şenlikleri" kapsamında gerçekleştiği bilinmektedir. Bu gösterilerde yer alan sanatçılar arasında; hokkabazlar, direklere tırmanan ve ip üzerinde yürüyen akrobatlar, esneklik becerileri sergileyenler, testi, küp, şişe gibi birçok nesne kullanan denge sanatçıları, atletler, güç gösterisi yapanlar, biniciler ve hayvan eğiticilerinin bulunduğu ifade edilmektedir. Batı'daki ve Osmanlı'daki sirk kavramının ve uygulamalarının dışında, bu tez çalışmasında modern ve çağdaş tiyatronun oyuncuya bakışı ve sirk sanatıyla ilişkisi de irdelenmiştir. Böylece çağdaş sirk sanatının çağdaş tiyatrodaki konumu, postmodern özellikleri vurgulanarak açığa çıkarılmış ve sirk tiyatrosunda oyuncu kavramı açıklanmıştır. Bu tez çalışmasının ve onun uygulamalı projesinin özgün değeri; geleneksel Türk gösteri sanatlarının içinde yer alan, ancak bir gösteri türü olarak gelişme fırsatı bulamamış sirk öğelerinin, yerli bir tiyatro metninin sahnelenmesi kapsamında kullanılması ve Türk kültürüne özgü sirk unsurlarının çağdaş tiyatro oyunculuğuna uyarlanması açısından önem taşımaktadır. Bu kapsamda çalışılacak projenin sonuçlarından beklenen etki, ulusal olduğu kadar uluslararası alanda da, sirk ve tiyatro sanatlarını birlikte kullanma girişimleri açısından az rastlanan bir yöntemle gerçekleştirilecek olmasından kaynaklanmaktadır. Dünya çapında yaygın olan önemli sirk toplulukları içinde çoğu tarafından tercih edilen, bir sirk gösterisi içine tiyatro sanatına ait bazı dramatik öğelerin yerleştirilmesi yöntemiyken; bu projede önerilen yöntem, dramatik yapıyı bozmadan bir tiyatro oyunu içinde sirk sanatındaki becerilerin oyunculuk ve sahneleme biçimi kapsamında kullanılmasıdır.