Menbaʻu’l-Ebhâr Fî Riyâzi’l-Ebrâr’daki dört Türkçe gazel üzerine

Abstract

Menbaʻu’l-Ebhâr, Arapça ve Farsça’nın Türkçe sözdizimine dahil edilmesi yönüyle karma dilli, Doğu ve Batı Türkçesi’nin karışımı olması bakımından karışık dilli; yani karma ve karışık dillidir1 . Büyük bir âlim ve mutasavvıf oluşu yanında kalemini nazım ve nesir türünde aynı güçle oynatabilen usta bir edebiyatçı, her türlü edebî sanatı kullanmakta son derece yetkin divan sahibi bir şair olan Hazînî2 , Menbaʻu’l-Ebhâr’daki manzum parçaları çoğunlukla mesnevi nazım biçimiyle yazmıştır. Hazînî, bunun yanı sıra bir Farsça şiirinde kıta; on iki şiirinde de gazel nazım biçimini tercih etmiştir. On iki şiirden sekizi Farsça; dördü Türkçe’dir. İşte, içinde yüksek edebî değer taşıyan nazım ve secili nesir parçaları bulunması açısından önemli bir edebiyat metni de olan Menbaʻu’l-Ebhâr’ın gazel formunda yazılmış dört Türkçe manzumesi, bu yazının ana malzemesini oluşturmaktadır. Öncelikle gazeller şekil (vezin ve kafiye) açısından incelenecek; sonrasında Türkiye Türkçesi’ne aktarılarak bu şiirlerdeki söz ve anlam sanatları tespit edilecektir.

Menbaʻu’l-Ebhâr has mixed-language because Arabic and Persian is included in Turkish syntax. Also Menbaʻu’l-Ebhâr has complicated-language in terms of being a mixture of Eastern and Western Turkish. So it has mixed and complicated-language. Hazînî was a great scholar and sufi; and he was a master of literature that could write with the same power in verse and prose. Hazînî was a poet with “divan” who has highly competent in using all kinds of literary art and he wrote the verse pieces in Menbaʻu’l-Ebhâr mostly in mathnawi. On the other hand Hazînî has used stanza in one Persian poem and he has preferred ghazal in his twelve poems. Eight of these twelve poems were written in Persian. The rest of poems were written in Turkish. These four Turkish ghazals in Menbaʻu’l-Ebhâr which is an important literary text in terms of verse and selected prose pieces with high literary value, are the main material of this article. Firstly, these four ghazals will be examined in terms of shape (meter and rhyme). After that, poems will be translated into Turkish and figure of speech and literary arts in these poems will be determined.