Active and Democratic Citizenship Education and its Challenges in Social Studies Classrooms

Abstract

Problem Durumu: Türkiye'de vatandaşlık eğitimi, Osmanlı İmparatorluğu'ndan 2000'liyıllara kadar edilgen ve görev odaklı bir özellik gösterirken Avrupa Birliği üyelik süreciyle birlikte etkin ve demokratik vatandaşlık eğitimine doğru evrilmiştir. Bu bağlamda 2004 yılında Sosyal Bilgiler Öğretim Programı yapılandırmacı yaklaşımı da benimseyerek etkin vatandaşlık eğitimine yönelik olarak yenilenmiştir. Bu araştırmada, Sosyal Bilgiler dersinde etkin ve demokratik vatandaşlık eğitimi uygulamaları ve karşılaşılan sorunlar incelenmiştir. Böylece, etkin ve demokratik vatandaşlık eğitimini uygulamaya başlayan Türkiye ve benzer ülkelerde ilköğretimde etkin vatandaşlık eğitiminin geliştirilmesine katkı sağlanacağı beklenmektedir. Ayrıca, bu araştırma sonuçlarından, etkin ve demokratik vatandaşlık eğitimi konusunda öğretmen eğitim programlarının geliştirilmesi ve öğretmenlere hizmet içi eğitim etkinliklerinin düzenlemesinde yararlanılabilecektir. Araştırmanın Amacı: Bu araştırmanın amacı, Sosyal Bilgiler dersinde etkin ve demokratik vatandaşlık eğitimin sürecini ve bu süreçte yaşanan sorunları anlamaktır. Yöntem: Bu araştırmada bütüncül çoklu durum deseni kullanılmıştır. Araştırmada katılımcıların seçiminde aşırı ve aykırı durum örneklemesi yapılmıştır. Bu kapsamda, araştırma bir alt ve orta sosyo-ekonomik düzeydeki öğrencilerin devam ettiği bir devlet okulu ile üst sosyo-ekonomik düzeyden gelen öğrencilerin devam ettiği bir özel ilköğretim okulunda gerçekleştirilmiştir. Araştırmaya bu okullarda görev yapan altı öğretmen ve bu öğretmenlerin sınıflarından 30 öğrenci katılmıştır. Araştırma verileri yarı-yapılandırılmış görüşme, katılımcı gözlem ve dokümanların incelenmesi ile toplanmıştır. Araştırmacı, Sosyal Bilgiler dersinde gözlemci olarak katılımcı biçiminde ders sürecini izlemiştir. Gözlem öncesi ve sonrasında öğretmen ve öğrencilerle yarı-yapılandırılmış görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Ek olarak, öğretmenlerin ders planları ve derste kullandıkları materyaller incelenmiştir. Araştırma verilerinin analizinde tematik analiz yöntemi kullanılmıştır. Analizde gözlem ve görüşme verileri, alt ve üst sosyo-ekonomik düzey karşılaştırılarak yapılmıştır. Araştırmanın inanırlığını artırmak için birçok veri kaynağından yararlanılmış, veri analizinde bir başka uzmanla çalışılmış ve katılımcılarla veriler paylaşılmıştır. Bulgular: Araştırma sonuçlarına göre, öğretmenlerin vatandaşlık algısı, siyasal görüşü ve eğitim geçmişi vatandaşlık eğitimine yansımaktadır. Bireysel vatandaşlık algısına sahip öğretmenler hak ve özgürlükleri vurgularken; toplumcu vatandaşlık algısına sahip öğretmenler daha çok devlete karşı olan sorumlulukları vurgulamaktadır. Öğretmenlerin çoğunun toplumcu, edilgen ve görev odaklı vatandaşlık algısına sahip olması etkin vatandaşlık eğitimini olumsuz etkilemektedir. Aynı zamanda öğretmenler, hizmet öncesi ve hizmet içi eğitim sürecinde vatandaşlık eğitimine ilişkin yeterli bilgi ve deneyim elde etmemişlerdir. Öğretmenlerin etkin ve demokratik vatandaşlık eğitimi konusunda yeterli bilgi ve deneyime sahip olmaması vatandaşlık eğitimi uygulamalarına olumsuz yansımaktadır. Öğrencilerin yaşı, cinsiyeti ve sosyal çevresi de etkin vatandaşlık eğitimini etkilemektedir. Yaşı küçük olan öğrenciler devlet, anayasa gibi temel vatandaşlık kavramlarını anlamada zorlanmaktadır. Kız öğrenciler ise, siyasal konulara ilgi göstermemektedir. Sosyo-ekonomik düzeyi düşük öğrenciler sosyo-ekonomik düzeyi yüksek öğrencilere göre daha edilgen ve görev odaklı bir vatandaşlık tutumu göstermektedir. Üst sosyo-ekonomik düzeyden gelen öğrenciler ise, daha çok haklarını bilmekte, kullanmakta ve eleştirel düşünmektedir. Eğitim sisteminin yapısı ve işleyişi de etkin vatandaşlık eğitimini etkilemektedir. Sınav merkezli eğitim sistemi, geleneksel okul sistemi ve kültürü, yasalar ve yönetmelikler vatandaşlık eğitimi üzerinde olumsuz etki yaratmaktadır. Sınav merkezlieğitim sistemi, vatandaşlık eğitiminin uygulama yapılmadan kuramsal kalmasına neden olmaktadır. Geleneksel okul yapısı ve kültürü, öğrencilerin Sosyal Bilgiler dersinde edindiği vatandaşlık bilgilerinin uygulanmasına olanak vermemekte ve vatandaşlık eğitimini desteklememektedir. Ayrıca, yasa ve yönetmelikler, Sosyal Bilgiler dersinde öğretmenleri sınırlandırmakta ve onların vatandaşlıkla ilgili birçok konuyu ele almalarını zorlaştırmaktadır.Tartışma ve Öneriler: Bu araştırma sonuçları, öğrencilerin edilgen ve görev odaklı vatandaşlık algısının Sosyal Bilgiler dersinin başında ve sonunda değişmediğini göstermektedir. Bu sonuç,Sosyal Bilgiler dersinde etkin vatandaşlık eğitiminin beklenilen düzeyde gerçekleşmediğini göstermektedir. Sosyal Bilgiler dersinde etkin vatandaşlık eğitimi, değer ağırlıklı, daha çok kuramsal bilgi ve sınav odaklı, siyasal konulardan uzak ve geleneksel öğretimle gerçekleşmektedir. Bu ders sonucunda, öğrencilerin siyasal okuryazarlık, etkili düşünme ve katılım becerileri yeterli düzeyde gelişmemektir. Sosyal Bilgiler dersinde etkin vatandaşlık eğitimini, öğretmen, öğrenci ve eğitim sisteminden kaynaklanan kimi etmenler etkilemektedir. Bu etmenler arasında öğretmenin vatandaşlık algısı, siyasal görüşü ve eğitim geçmişi önem taşımaktadır. Öğretmenlerin çoğunun, etkin vatandaş algısına sahip olmaması Sosyal Bilgiler dersinde edilgen ve görev odaklı vatandaşlık eğitimini güçlendirmektedir. Öğretmenlerin daha önceki eğitim yaşamında vatandaşlığı devlete karşı sorumluluklar olarak öğrenmesi ve etkin vatandaşlık eğitimine ilişkin bilgi ve deneyim eksikliği uygulamalarına olumsuz yansımaktadır. Bu nedenle, öğretmenlerin etkin vatandaşlık eğitimi konusunda hizmet öncesinde ve hizmet içi etkinliklerle bilgilendirilmeleri uygulamalarının güçlenmesinde etkili olacaktır. Öğrencilerin, yaşı, cinsiyeti ve sosyo-ekonomik ve kültürel yapısı etkin vatandaşlık eğitimini etkilemektedir. Özellikle kız öğrencilerin siyasal konularda ilgisiz tutumları ve düşüncelerini açıklama konusunda daha az katılım göstermesi toplumsal yaşamda kadının rolüyle ilişkilendirilebilir. Öğretmenler, etkin vatandaşlık eğitimi amacıyla Sosyal Bilgiler dersinde kız öğrencilerin sosyal ve siyasal katılımlarını artıracak önlemler almalıdır. Ayrıca, edilgen vatandaş algısının alt sosyo-ekonomik kültürde daha güçlü olması ve hak ve özgürlüklerin göz ardı edilmesi, öğrencilerin okulda elde ettiği etkin vatandaşlık kazanımlarını sosyal çevrenin desteklememesine neden olmaktadır. Böylece, öğrenciler etkin vatandaşlık kazanımlarını çevrelerinde ve toplumda uygulayamayacağını düşündükleri için yeterli önemi vermemekte ve benimsememektedir. Eğitim sistemi yapısından ve işleyişinden kaynaklanan kimi nedenler etkin vatandaşlık eğitimini olumsuz etkilemektedir. Bunlardan biri sınav merkezli eğitim sistemidir. Sınav merkezli eğitim sistemi öğretmenlerin ve öğrencilerin vatandaşlık eğitiminde kuramsal bilgilere yönlenmelerine neden olmaktadır. Böylece, vatandaşlık eğitimi uygulamalı bir eğitim olmaktan uzaklaşarak kuramsal bilgilere dayalı bir eğitime dönüşmektedir. Bunun yanı sıra öğrenciler, Sosyal Bilgiler dersinde elde ettiği etkin vatandaşlık kazanımlarını okulda uygulayamamaktadır. Etkin vatandaşlık eğitiminin gerçekleştirilebilmesi için demokratik okul yapısı ve kültürünün oluşturulması gerekmektedir. Ayrıca, öğretmenlerin siyasal konulara ele almasını sınırlayan yasaların olması, öğrencilerin siyasal okuryazarlık ve siyasal katılım yeterliklerini geliştirmelerini olumsuz etkilemektedir. Bu nedenle, öğretmenlerin akademik özgürlüğünü sağlayacakyasalar yeniden düzenlenmelidir.

Problem Statement:Turkey's passive and task-oriented approach to citizenship education, which has endured since the Ottoman Empire period, has begun to change into more active and democratic citizenship education since Turkey joined the European Union. Identifying the practical problems as well as describing the challenges when practicing the Social Studies curriculum will contribute to citizenship education and its development, both in Turkey and in similar countries. Purpose of Study:The purpose of the present study is to explore the active and democratic citizenship education procedures in Social Studies course in Turkey and to determine the challenges encountered in active citizenship education. Methodology:The study was conducted using a holistic, multiple-case study design. Data were collected through interviews, classroom observations and documents. In this study, extreme or deviant case sampling was used. The study was conducted in two schools: a state school with a low socioeconomic background and a private school with high socioeconomic background. A total of six volunteer teachers and 30 students from both of the schools participated in the study. Findings: The study found that the citizenship perceptions, political views and educational backgrounds of the teachers had an effect on the citizenship education in their lessons. Furthermore, the age, maturity level, gender and social environment of the students had an effect on implementing citizenship education. Also, the test-centered educational system, traditional school organizations and culture, and the relevant legislations and regulations limited the ability of teachers to handle political issues and had negative effects on citizenship education. Discussion and Recommendation:The findings of the present study revealed that the students' task-based and passive perception of citizenship did not demonstrate any change at the beginning and end of the Social Studies course. The findings from this study suggest that, in general, citizenship education in Social Studies courses tends to offer, in part, a set of social moral values that focus more on theory and exams and lack opportunities for practice. At the end of this course, students are raised as apolitical citizens with low political literacy who lack effective thinking and participation skills. Therefore, teachers should be trained in active citizenship education, democratic school culture should be developed and the relevant legislations should be readjusted to provide teachers with more freedom in their academic concerns along with active citizenship education.