Türk kültür ve sanatı’nda Mehmed Siyah Kalem minyatürlerini oluşturan plastik öğelerin incelenmesi

Abstract

Orta Asya Türk Kültürü ve Türk Resim Sanatı açısından önemli bir yere sahip olan Mehmed Siyah Kalem’in eserlerini XIV. ve XV. yüzyıllarda Maveraünnehir Türkistan’da oluşturduğu bilinmektedir. Mehmed Siyah Kalem’in eserlerinden yaşadığı coğrafyanın kültürü, dönemi, bozkır ve göçebe yaşamı ile ilgili bilgi edinmek mümkündür. Mehmed Siyah Kalem’in minyatürlerinde insan ve hayvan figürleri, figürlerin sınıfsal farklılıkları, kıyafetler, objeler, aksesuarlar ve hikayeleştirilmiş sahnelerle karşılaşılmaktadır. Eserlerinin minyatürün dışına taşan resimsel uygulamalar olduğu da dikkat çekmektedir. Orta Asya ve Şamanizme bağlı halkların temsil edildiği resimlerde, şamanların mücadelesi, bozkır ve göçebe hayatına ilişkin gündelik sahnelerin, az renkli, natüralist bir biçimde aktarıldığı görülmektedir. Araştırmada Mehmed Siyah Kalem’in Türk Kültür ve Sanatı içerisindeki yerinin eserleri aracılığıyla çözümlenmesi, eserlerdeki kültürel ögelerin ise resmin plastik elemanları çerçevesinde incelenmesi amaçlanmaktadır. Plastik öğeler içerisinde Mehmed Siyah Kalem’in kullanmış olduğu renklere, anatomiye, hacimlendirme ve deformasyonlara değinilmektedir. Araştırmada Mehmed Siyah Kalem’in Orta Asya kültürünü sanatına yansıttığı minyatürler oluşturduğu, minyatürlerdeki figürlerde beden anatomisi ve kas yapılarının anatomik çözümlemesinde renklerin açık ve koyu değerlerine yer verdiği izlenmektedir. Gündelik yaşam içerisindeki sahnelerin tiyatro sahnesi gibi izleyiciye sunulduğu, figürlerin portrelerindeki duyguların ifadeci bir anlayışla aktarıldığı görülmektedir. Mehmed Siyah Kalem’in minyatürlerinde Orta Asya ve Türk Kültürü’ne ait olan izler aracılığıyla, bozkır ve göçebe yaşamına tanıklık edildiği sonucuna varılmaktadır.