Avrupa siyasi haritasının yeniden çizilmesinde Viyana Kongresi’nin yeri ve şark meselesi

Abstract

Fransız İhtilali Avrupa’nın siyasi yapısını hızla etkileyerek Avrupa monarşilerinin varlığını tehdit etmeye başlamıştır. Ancak Fransa kısa sürede ihtilal ilkelerinden geri ödünler vererek monarşiye evrilirken, ihtilal fikirleri Avrupa’yı sarsmaya başlamıştır. Napolyon’un Fransa’da iktidarını sağlamlaştırmak için başlattığı savaşlar rakipleri olan monarşilerin aralarındaki sorunları dondurup ittifak oluşturmalarına neden olmuştur. Napolyon Rusya’da mağlup edildikten sonra Avrupa’daki gelişmelerde Rusya Napolyon’u mağlup eden sıfatıyla etkin rol oynamaya ve Osmanlı topraklarındaki emellerini “Şark Meselesi” terimiyle her fırsatta ifade etmeye başlamıştır. Avusturya Başbakanı Metternich önderliğinde 1815’te toplanan Viyana Kongresi’nde Avrupa’da monarşilere karşı ortaya çıkacak eylemleri birlikte önlemeyi ve sınırların korunması kararlaştırılmıştır. Gerçekten de Avrupa’da ortaya çıkan 1830 ve 1848 ihtilalleri Avrupa’nın jandarmalığını üstlenen Çarlık kuvvetlerince şiddetle bastırılmıştır. Buna karşın Osmanlı vatandaşı Ortodoks ve Slavların devletten ayrılma teşebbüsleri siyasi, ekonomik ve askeri olarak Avrupalı güçlerce desteklenmiştir. Osmanlı Devleti’nin propagandaları etkisizleştirmek ve dağılmayı önlemek için hayata geçirdiği Tanzimat ve Islahat Fermanları yanında Osmanlıcılık ideolojisini hâkim kılma teşebbüsleri beklenen etkiyi göstermemiştir.