12 Eylül askeri darbesinin bellek mekanları üzerinden incelenmesi

Abstract

İnsan doğası gereği toplumsal bir varlıktır ve insanın belleği de toplumsal bağlam içerisinde oluşmaktadır. Maurice Halbwachs, insanın toplumsal çerçeve içerisinde belleğinin oluşmasını kolektif bellek olarak adlandırmaktadır. Toplumun genelini ilgilendiren olaylar belirli bağlamlarda kolektif belleğe girmekte ve toplumsal çevre kolektif belleği doğrudan etkilemektedir. Kolektif belleğin toplumsal çerçevede inşa edilmesi ve aktarılması bellek mekânları aracılığıyla gerçekleşir. Bu çalışmada 12 Eylül askeri darbesinin kolektif bellekte nasıl yer aldığı incelenmiştir. Toplumun, 12 Eylül’ü nasıl hatırladığı ve nasıl unuttuğu dolayısıyla kolektif bellekteki konumu bellek mekânları bakımından araştırılmıştır. İlk olarak bir bellek mekânı olan medya, incelemeye alınmış ve bu aşamada hem yaygın gazeteler hem de Twitter’da 12 Eylül belleğinin nasıl inşa edildiği ve aktarıldığına odaklanılmıştır. Cumhuriyet ve Ortadoğu gazetelerinin 12 Eylül anlatısı ve Twitter’da #12Eylül etiketi ile paylaşılan içerikler, içerik çözümlemesi yöntemiyle çözümlenmiştir. Gazetelerin, 12 Eylül belleğini ideolojik konumlarına göre yeniden inşa ettiği saptanmıştır. Twitter’da ise farklı kolektif bellekler bir arada inşa edilmekte ve aktarılmaktadır. Buna ek olarak hem 12 Eylül dönemini yaşamış kişilerle hem de Z kuşağından bireylerle görüşme gerçekleştirilmiştir. Görüşmelerde katılımcıların 12 Eylül belleği ve bellek mekânlarının buna etkisi araştırılmıştır. 12 Eylül dönemini yaşayan kişilerin belleğinde 12 Eylül hem kendi anılarına dayanan hem de bellek mekânlarından etkilenerek şekillenen bir bağlamda olduğu saptanmıştır. Z kuşağından bireylerin belleğindeki 12 Eylül, tümüyle bellek mekânlarının etkisiyle oluşmuştur. Bellek mekânları arasında en fazla etkiyi sosyal medyanın yaptığı sonucuna ulaşılmıştır.