II. Dünya Savaşı sonrasında görülen sanat hareketlerindeki anti-dogmatizm olgusunun Türk resim sanatı ve sanat eğitimine getirileri

Abstract

Sanatın tarihi neredeyse insanlık tarihi kadar eskidir. İnsanoğlunun dünya toprakları üzerinde varlığını göstermesi ve doğaya üstünlük kurma savaşına girmesi sanat olgusunun da ortaya çıkışını beraberinde getirmiştir. Bu olgu, geçmişten günümüze kadar pek çok aşamadan geçmiş, kimi zaman amaç, kimi zaman da gerçekleştirilmek istenen bazı eylemlerin etkinliğini artırmak için araç olmuştur. İşlev, amaç ve şekil değiştirmesi, şüphesiz ki, dönemin ekonomik, sosyal, siyasal ve teknolojik koşullarından etkilenmesine bağlıdır. Yaşam koşullarının inanılmaz bir hızla değişip, sanat anlayışını kökten sarstığı dönem olan XX. yüzyılın temelleri XVIII. ve XIX. yüzyıllarda atılmıştır. Sanat yön değiştirmiş, geleneksel yöntemlere başkaldırmış ve o güne dek kabul edilen tüm değerleri yıkmaya çalışmıştır. Yıkma isteği sanatı, uygulanış olarak değişiklikler gösterse de temelde aynı amaca bağlanan, sanat hareketlerine bölmüştür. Sanatın anti-dogmatist bir tavırla hareket bazında bölünmesinin elbettepek çok nedeni vardır. Bunlardan belli başlı olarak; siyasi ve ekonomik gelişmeler, teknolojinin hızla yükselip tüketim toplumunu yaratması ve buna bağlı olarak da toplumsal dinamiklerin değişmesi sayılabilinir. Bunun yanı sıra, sanatı anarşist birtavır almaya (Nehru, 1970), iten en önemli neden ise; iki büyük dünya savaşı ve savaş sırasında yaşanan insan kıyımlarıdır. Tüketilen hayat tarzı ve savaşın yıkıcılığı, sanat kavramının anlamını ve işlevini derinden etkilediği gibi, sanat eğitimi anlayışında da değişikliklere neden olmuştur. Gündelik hayatın sorunlarına pratik şekilde çözüm üretecek, işlevselliği ön plana çıkaracak ve bir fabrika gibi sürekli çalışacak, okul modeline ihtiyaç doğmuştur. Bu ihtiyacın farkına varan dönemin mimarlarından Walter Gropius, Almanya’nın Weimar kentinde Bauhaus’u (Zanaat ve Mimarlık Okulu) kurmuştur. Okul; eğitim anlayışı, zanaat, sanat ve mimarlık bölümlerini kompleks bir yapı içerisinde birleştirmesi ve dönemin ünlü sanatçılarından oluşan öğretmen kadrosuyla oldukça ses getirmiş, yeni bir ekol yaratmıştır. Avrupa’da gelişen yeni ekolü takip etmek isteyen Türkiye ise; Bauhaus’un eğitim anlayışından oldukça etkilenmiştir. Türk Sanat Eğitiminin yeniden yapılandırılması ve çağdaş bir yapıya kavuşması bakımından Bauhaus ekolü oldukça önemlidir. Araştırmanın probleminin ana hatlarını; XX. yüzyıldaki toplumsal, siyasi olayların, teknolojik alanda görülen gelişmelerin sanat tanımını ve sanat eğitimi anlayışını değiştirmesi ve buna bağlı olarak Türk Resim Sanatı ve Sanat Eğitimine getirdiği katkılar oluşturmaktadır. İki büyük dünya savaşı sırası ve sonrasında yaşanan vahşet tüm dünyayı derinden etkilemiş, bu kıyıma ve yıkıma karşı kitlesel tepki hareketleri yükselmiştir (Selçuk, 2011, s.3885). Tepkisel hareket, sanatçı figürünü de içine almış ve toplumla hiçbir bağlantısı olmadığı düşünülen sanat ve sanatçı kavramını halkla iç içe konumlandırmıştır. Sanatçı kişisi, savaşı çıkaranın da sanatı yapanın da insanoğlu olduğunu düşünmüş ve sanatın da ikiyüzlü olduğunu savunmuş, sanatı yıkma eylemine girişmiştir. Dünyadaki değişen dengeler ve sanatın biçim değiştirmesi ise yalnızca Avrupa’yı değil, aynı zamanda Anadolu’yu da içine almış ve Türk sanatçıları da tepkiye katılmıştır. Buanlamda bir etkilenme, sadece sanatı değil sanat eğitimi verecek olan okulların çağın getirilerine uygun şekilde yapılanmasını da zorunlu kılmıştır. Bu doğrultuda Anadolu’dan Avrupa’ya öğrenciler gönderilmiş, çağın yapısına ayak uydurmaları, farklıbakış açıları kazanarak Türk Sanat ve sanat eğitimine katkı sağlamaları amaçlanmıştır. Özellikle de Avrupa’da açılan uygulama okullarının eğitim programları ve uygulamaları incelenmiş, Türkiye’de açılan dönemin okullarının temelinin atılması sağlanmıştır. Araştırma, günümüz sanat eğitimi sisteminin oluşma aşamalarının ve Türk Resim Sanatına getirilen katkıların incelenmesi dolayısıyla önem arz etmektedir. Araştırma betimsel yöntem ve içerik analizi yöntemi ile gerçekleşmiştir. Çeşitli üniversite kütüphanelerinden, kitap, dergi ve makalelerin yanı sıra; internet veritabanlarından verilere ulaşılmıştır. Araştırma, 1939-1960 yılları arasında görülen sanat hareketleri, Türk Resim Sanatı ve Sanat Eğitimi veren kurumların yapılanmasının incelenmesiyle sınırlıdır.