Eskişehir, Kütahya ve Afyon müzelerinde korunan Herakles heykelleri ışığında Phrygia'da Herakles tipolojisi

Abstract

Kültür mirasımızda önemli bir yere sahip olan Phrygia Antik Çağda, günümüz Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde Orta Anadolu Bölgesi'nin büyük bir kısmını kaplayan bölgenin adıdır. Anadolu'da Phryg Kökenli ve Phrygçe konuşan yoğun nüfusun yaşadığıbu bölgeye Phrygia denmiş ve bu ad "coğrafi bir deyim olarak" en azından M.Ö. 6. yüzyıldan Bizans döneminin sonuna dek kullanılmıştır. Phrygler Anadolu'ya Troia VIIa'nın yıkılışından sonra, M.Ö. 1190'da Balkanlardan gelmişlerdir. Fakat siyasal bir topluluk olmaları M.Ö. 750'den sonraya rastlar. Büyük kralları Midas döneminde (M.Ö. 735-695/675) bütün Orta ve Güneydoğu Anadolu'ya hakim olmuşlardır. Bir Trak kavimi olan Bryg'lerin bir kolu olan Phrygialılar, Anadolu halklarıyla kaynaşarak büyük bir devlet kurmuşlardır. Geç Hitit gibi önemli bir kültürünün etkisi altında kalmalarına rağmen kendilerine özgü ve Anadolu'lu bir kültür oluşturmuşlar, Hellen gibi önemli bir kültürüde etkilemişlerdir. Phryg halkının verdiği eserlerde oluşan bu kültürün izlerini rahatlıkla görebiliriz. Örneğin bir Helen Kahramanı ve Tanrısı olan Herakles at üstünde betimlenmiştir. Bunun sebebi Traklarda atın önemli bir yere sahip olmasıdır. Ayrıca yine Phrygia kültürüne özgü olarak bir tanrı başka bir tanrı için adak olarak sunulmuştur. Anadolu halkında var olan yöneticilerini tanrılaştırma yada tanrılarla bir tutma geleneği Phryg kültüründe de etkisini göstermiştir. Bu kültürün ip uçlarını bir Hellenistik hükümdar olan Kommageneli l. Antiochos Ephiphanes'in yaptırdığı anıtlarda görmekteyiz. Bu anıtları, kendisine ve ailesinin farklı üyelerine, tanrılaşmış ataları ve Birleşik Pantheo'nunun tanrılarına tapınılması için kurmuştur. I. Antiochus Ephiphanes'in yaptırdığı anıtların en ünlüsü Nemrut Dağında yer alır. Bu anıtın yazıtında Antiochos; ailesi ve ülkenin tüm tanrıları için ortak bir ev kurduğundan bahseder. Herakles'de bu tanrılardan biridir. Kommagene ve Phrygia kültürleri arasında kesin kanıtlara dayanarak bir etkileşimden söz edilemez.Fakat Anadolu'da yaşayan halkları etkileyen doğu kültürü aynıdır. Kommagene sanatının yerel özelliklerini taşıyan Herakles heykelleri aynı zamanda, tanrı Herakles'in alınıp yerel külte dahil edildiği Yunan kültürünün sanatsal etkilerini de taşımaktadırlar. Phrygia bölgesinde bulunan Herakles heykelleri, bölgenin yerel heykeltıraşlık ve kült özellikleri dışında döneminin biçim unsurlarını da yansıtırlar. Yaptığımız bu çalışmada; Phrygia kültürü, bu kültürün Anadolu'ya kattıkları ve Phrygia bölgesinde ele geçen Herakles heykellerinin incelenmesiyle Herakles'in bölgedeki tipolojisinin ortaya çıkarılması amaçlanmıştır.