Sosyo-ekonomik statü ölçüm uygulamaları ve Türkiye için model önerisi

Abstract

Türkiye'de son yıllarda pazarlama, reklam ve medya sektörünün oldukça önemli bir noktaya geldiği ve bu sektörler içindeki pek çok uluslararası firmanın Türkiye'de atılım içinde olduğu gözlemlenmektedir. Tüm bu gelişmeler sektörde araştırmayı çok gereli bir konuma getirmiştir. Dolayısıyla pazarlama, reklam ve medya sektöründe tüketicilere yönelik yoğun bir veri üretimi söz konusudur. Bu araştırmaların çoğunda tüketiciler belirli sosyal sınıflara göre tanımlanmakta ve tüketim alışkanlıkları ve yaşam biçimleri bu sosyal sınıflara göre yorumlanmaktadır. Türkiye'deki sektörde sosyal sınıfları tanımlamakta kullanılan statü ölçeklerinin belirli sorunlarının olduğu gözlemlenmektedir. Her şeyden önce, bu statü ölçümleri çok fazladır. Araştırma şirketleri, medya ölçüm kuruluşları ve diğer reklam veren firmalar birbirinden farklı statü ölçüm yöntemleri kullanmaktadır. Bu çeşitlilik grupların arasında bir sözbirliğinin sağlanmasını ve özellikle yerel araştırmaların uluslararası araştırmalarla karşılaştırılmasını engellemektedir. Bir diğer problem, statü ölçüm uygulamalarının nasıl geliştirildiği ile ilgilidir. Sektörde kullanılan ölçeklerin nasıl yapılandırıldığı ve hangi kuramsal kriterlere dayandırıldığı pek açık değildir. Bu temel sorunlara bağlı olarak çalışmanın ilk bölümünde sosyal statü ölçümlerine temelolan tabakalaşma kavramı ve tabaklaşma kuramları üzerinde durulmuştur. Dolayısıyla sosyal statü ölçümlerinin arkasında yatan tabakalaşma ve sınıf kavramı sosyolojik bazda açıklanmaya çalışılmıştır. Çalışmanın ikinci bölümünde, sosyal statü ölçüm uygulamalarının başlangıç noktası olan Amerika ve ingiltere'deki çalışmalar üzerinde tarihsel bir bakış açısıyla bilgi verilmiştir. Ayrıca bu bölümde kuramsal ve sektörel çalışmalara da değinilmiştir. Bu bölümde verilen bilgilerin Türkiye'de bu konuda yaşanan bilgi eksikliğini karşılayacağı düşünülmektedir. Çalışmanın Üçüncü bölümünde Türkiye'deki sınıf analizi ve statü ölçümleri incelenmiş ve Türkiye'de yapılan belirli toplumsal tabakalaşma çalışmaları hakkında bilgi verilmeye çalışılmıştır. Bölümün sonunda Türkiye'deki reklam, pazarlama ve medya sektöründe uygulanan başlıca statü ölçümlerine değinilmiştir. Sektörde kullanılan pek çok ölçek vardır ama çalışmaya dahil edilenler çeşitli gruplar tarafından yoğun şekilde kullanılan ve ön planda olan çalışmalardır. Dördüncü ve Beşinci bölümde, AGB Anadolu Şirketi'nin 2002 ve 2003 yılında gerçekleştirdiği Kurucu Anket (Establishment Survey) verileri kullanılarak, ölçeklerde kullanılan unsurların arasındaki ilişki istatistiksel anlamda ispatlanmış ve ardından yeni bir sosyoekonomik statü indeksi geliştirilmiştir.