Osmanlı saray teşkilatında iç oğlanlığı müessesi

Abstract

Bu çalışmada erken dönemlerden itibaren Osmanlı sarayında hizmet eden iç oğlanları ele alınmıştır. Devletin asker ve idareci ihtiyacını karşılamak amacıyla ihdas edilmiş olan bu müessese, Edirne ve İstanbul’daki saraylarda örgütlenmişti. Belli bir döneme kadar çoğunluğunu Hristiyan asıllı gençlerin oluşturduğu bu zümre üyeleri genellikle Edirne’deki Eski Saray ile İstanbul’daki Galata Sarayı, İbrahim Paşa Sarayı ve bir dönem de İskender Çelebi Sarayı’nda istihdam edilmişlerdir. Bu saraylarda Türk ve İslam öğretileriyle donatılan gençler, bir süre sonra devlet işlerinin merkezi olan Yeni Saray’a alınır yahut kapıkulu sipahi bölüklerine tevzi edilirlerdi. Yeni Saray’a alınan gençler padişahın hususi hizmeti için yetiştirilir ve bu kapsamda çeşitli görevleri yerine getirirlerdi. Yeni Saray Enderûn’undaki en alt birimler olan Büyük ve Küçük Oda’da genellikle eğitimleriyle ve kişisel gelişimleriyle meşgul olan oğlanlar, diğer odalarda mesul tutuldukları özel işleri ifa ederlerdi. Her bir oda birbirinden farklı görev ve sorumluluğa sahipti. Doğancıların bulunduğu Doğancı Odası, padişahın av işleriyle ve kuşlarıyla ilgilenirken Seferli Odası ise padişahın elbiselerinin temizliğinden sorumlu tutulurdu. Kiler Odası, padişahın ve Harem’in yiyecek ve içecek ihtiyacını karşılar, Hazine Odası ise Enderûn Hazinesi’nin güvenliğini sağlayıp gelir ve gider kayıtlarını tutardı. Bir de bu odalardan başka padişahın hususi hizmetine ve saraydaki kutsal emanetlerin muhafazasına yetkilendirilmiş olan Has Oda vardı. Padişaha hizmet etmek amacıyla sarayda istihdam edilmiş olan iç oğlanları, ak ağalar ve zülüflü baltacılarla bir arada Enderûn sahasında görev almışlardır. Ancak, bu üç farklı grup arasında itibar, beceri ve vizyonist kişilikleriyle ön plana çıkanlar baskın olarak iç oğlanları olmuştur. Bilhassa yabancı kaynaklarda sıkça anılan bu kişiler, uzun yıllar merak uyandıran bir kişiliğe bürünmüşlerdir. “Osmanlı Saray Teşkilatında İç Oğlanlığı Müessesi” isimli bu çalışma, uzun yıllar Osmanlı sarayının gizemli bireyleri olan iç oğlanlarının teşkilat yapısı, dinamik görev dağılımı, değişken terfi süreci ve çeşitli gelir kaynaklarının açığa çıkarılması amacıyla hazırlanmıştır. Bu kapsamda mükerrir retoriklerden farklı bir şekilde ele alınmış olan zümre, dinamik ve değişken kurumsal özellikleriyle yeniden yorumlanarak hizmetli özellikleri ön planda tutularak incelenmiştir.