Osmanlı kadın dergilerinde kadının dünyası (1908-1914)

Abstract

Tarih içerisinde Türk kadınının toplumsal konumunda bir değişim ve dönüşüm süreci yaşandığı anlaşılmaktadır. Bu sürecin kırılma noktalarını ele aldığımız zaman Meşrutiyet döneminin özel bir yeri olduğunu gözlemlenmektedir. Ancak tarihsel oluşumların tesadüfi olmadığından hareketle, İslam öncesi dönemde özgür ve dışa dönük bir karaktere sahip olan Türk kadını, İslam kültürünün benimsenmesiyle, zaman içerisinde daha pasif bir konumu olduğu gözlenmektedir. Erkeklerin dünyasından farklı ve daha dar bir yaşam alanına sıkışan Osmanlı kadını için bu yaşam tarzı klasik dönem boyunca sürekliliğini korumuştur. Tanzimat'ın ilanı ile birlikte Osmanlı toplumunda kadının konumu giderek tartışılır olmaya başlamıştır. Bu çerçevede bir yandan eğitim alanında, miras hukukunda, aile yaşamında yeni düzenlemelere gidilirken bir yandan da edebiyatta "kadın kimliği" üzerinde yoğunlaşan tartışmalar ortaya çıkmıştır. Tanzimat ile başlayan bu gelişmeler II. Meşrutiyet döneminde hız kazanmış olup Türk kadını kendisini ifade edebilmek için dönemin en etkili aracı olan basını kullanmıştır. Basın yoluyla kendisine modern Avrupa kadınını örnek alarak; aile, eğitim, siyaset, ekonomi alanlarında ve günlük yaşamda hak talebinde bulunmuştur. Dönem içerisindekadınlar ülkenin ve kendilerinin toplumda, yaşadıkları problemlere yönelik ayrıntılı çözümlemeler getirememişlerse de yayınladıkları yazılar, toplumun ve ülkenin yaşadığı sorunlara duyarlılıklarını göstermesi açısından önemlidir. Dergilerde, toplumların temelinin sağlıklı aileler olduğu vurgulanarak eş seçiminden, çok eşliliğe, aile düzeninden, boşanma hakkına kadar birçok ailevi konu kadınların gündemini meşgul etmiştir. Toplumsal gelişimde eğitimin rolüne dikkat çekilerek, modern eğitim metotlarıyla ilgili bilgiler verilmiş, kadın eğitiminin yaygınlaştırılması amaç edinilmiştir. Bağımsız bir ekonominin siyasi bağımsızlığı sağlayan temel unsur olduğu vurgulanarak, kadınların gerek üretici gerekse tüketici olarak ekonomik yaşamda yer almasının önemi üzerinde durulmuştur. Bu yaklaşım tarzı kadının diğer ilgi alanları olan modadan, müziğe, tiyatrodan, sağlığa ve toplumsal dayanışmaya kadar uzanan geniş bir yelpazeyi içine almıştır. II. Meşrutiyet'in ilanı kadınlar tarafından memnuniyetle karşılanmış bu yeni yönetimin ülkenin kaderini değiştireceğine inanılarak gelecekte siyaseten etkili olma beklentisi içine girilmiştir. II. Meşrutiyet'in "adalet", "eşitlik", "özgürlük" kavramları doğrultusunda kadın dergilerinde dile getirilen bu istekler, Cumhuriyet döneminin "kadın inkılâbı"nın temellerini oluşturmuştur. Bahsedilen yönleriyle bu çalışma modern "Türk Kadını" nın değişim sürecinin anlaşılmasında etkili olacaktır.